A començaments dels anys 80 del segle passat, quan Joan Carles I encara era un personatge respectable, va convidar a dinar al Palau de la Zarzuela a Miquel Roca Junyent, llavors cap de files de Convergència i Unió a les Cortes i, per tant, portaven gairebé en règim de monopoli del nacionalisme català davant dels poders estatals entre postfranquistes i predemocràtics. En un moment determinat de la trobada, cordial i distesa, el rei li va preguntar seriosament al parlamentari: “Y entonces cuando hablas con tus hijos ¿también lo hacéis siempre en catalán?”. D’això fa quaranta anys. En feia menys de cinc que Espanya havia deixat enrere una dictadura llarga i ferotge, que encara llavors tenia partidaris, molts, tot i que dissimulaven força més que ara.
La pregunta campechana, que probablement encara avui es poden formular en nombrosos racons del regne persones de bona voluntat, denota un greu desconeixement; una ignorància que dificulta l’empatia. Si el cap d’un Estat no entén que en el seu regne no és parlen altres llengües diferents del castellà per “caprici” o “per fer la punyeta” o “perquè no comprenguin el que es diuen entre ells” sinó per profundes raons històriques i culturals, ¿què es pot demanar a ciutadans que no només tenen menys accés a informació i formació que la seva màxima autoritat sinó que poden ser víctimes de moltes més manipulacions, distorsions o directament fake news?
Va encertar Pere Aragonès en escollir l’escola Rosselló-Porcel de Santa Colma de Gramenet per pronunciar el seu primer discurs presidencial de cap d’any. La Rosselló Porcel és una escola destacada en la mitologia de la immersió lingüística. Als anys 80, poc abans o després que Joan Carles I li fes aquella inquietant pregunta a Roca Junyent, els pares dels alumnes de la Rosselló Porcel van decidir per unanimitat que l’ensenyament es fes en català. L’acord no tindria res d’extraordinari si no fos perquè el 76 per cent dels nens procedien de famílies castellanoparlants. La història d’aquest èxit és explicat amb merescut orgull a la web de la pròpia escola. Com també conta la complexa realitat actual de la Rosselló Porcel un reportatge escrit per la col·lega Odei Etxearte. “La lluita de l’escola de les mil llengües”, es titula. I explica les dificultats que comporta l’ensenyament del i en català en un centre ubicat a la localitat catalana on menys se sap parlar aquesta llengua (50,7%) i on l’aprenen nens que amb les seves famílies, a casa, es comuniquen en una quinzena de llengües diferents d’arreu del món.
La dreta espanyolista, mancada d’altres recursos, ataca l’ensenyament en català a través dels seus musculosos braços parlamentaris, judicials i mediàtics. Segons les estadístiques oficials, només el 53% dels joves catalans diuen parlar bé el català. Només un de cada quatre usuaris de la sanitat pública usa aquest idioma com a primera opció. Només el 7% de les sentències judicials estan escrites en català. Però la dreta espanyolista insisteix fins a la nàusea que el castellà està “perseguit i arraconat” a Catalunya i exigeixen que el 25% de les classes es desenvolupin en castellà com a mínim, sense preguntar-se –no els convé– si el català arriba al 25% del que es parla als patis escolars del país.
El pitjor de tot, tanmateix, és l’esquerda que els anticatalans –no anticatalanistes, anticatalans— pretenen obrir amb aquesta estratègia entre els nouvinguts i els residents que porten més temps a Catalunya. A aquestes alçades de la pel·lícula, els catalanoparlants i castellanoparlants que viuen aquí des del seu naixement o des de fa més de deu anys, saben quin pa s’hi menja sobre aquesta qüestió. Però no ho saben tan bé els nous migrants, que representen una part important del futur d’aquest país. L’ofensiva dels mitjans audiovisuals castellanoparlants –els que poden seguir més fàcilment els migrants sud-americans, per exemple— és, en la seva majoria, tan agressiva i manipuladora que pot implantar el següent marc mental: l’ús de la llengua catalana és exclusiu dels catalans independentistes, l’ús del català és un instrument més del separatisme que els no independentistes no usen, i el català és excloent, xenòfob i, per tant, contrari als immigrants.
Els elaboradors de les estadístiques que hem esmentat abans no exposen les raons que expliquen el progressiu retrocés de l’ús de la llengua catalana en els darrers anys, que –casualitat? causalitat?– coincideixen amb el procés independentista. El mes vinent, experts cridats per la Generalitat redactaran un informe amb les seves conclusions. És probable que una de les raons sigui que el català ja no serveix tant com a instrument de prestigi i útil per a l’ascens social com anys enrere, quan els pares originaris d’altres regions espanyoles –a la Rosselló Porcel i moltes dotzenes més– demanaven als professors que ensenyessin en català. És una bona notícia que el PSC s’hagi volgut incorporar-se als treballs del Pacte Nacional per la Llengua. La defensa de l’idioma i la seva pervivència no és qüestió de dretes ni d’esquerres. I ara tampoc hauria de ser-ho d’independentistes i no independentistes. Perquè si, a més, els anticatalans de dins i de fora aconsegueixen convèncer a un sector dels nous migrants que només parlen el català els que busquen la secessió d’Espanya, la batalla de l’opinió pública encara serà més difícil de guanyar.