Fa uns dies a casa vam acabar de veure la sèrie britànica Downton Abbey. Multipremiada, amb rècords d’audiència i longevitat (sis temporades), és un típic producte audiovisual anglès, perfeccionista en l’ambientació i la direcció artística, sobretot quan es tracta de recrear –i recrear-se en- el Regne Unit abans del final de la Segona Guerra Mundial, amb un guió elegant i uns actors de la millor escola. Per als que no l’heu vist, l’acció es desenvolupa al llarg del primer quart del segle XX, una època d’espectaculars i, en alguns casos tràgics, canvis socials, polítics, tecnològics i culturals que van trasbalsar el món i, per descomptat, un dels seus imperis més extensos i poderosos, el britànic, que a poc a poc, gairebé sense adonar-se, anava declinant. Explica, en essència, la vida d’amos i criats en una mansió de la regió de Yorkshire, propietat d’un comte amb problemes de tresoreria. Les relacions de la família del lord amb el majordom, la dona de claus, els lacais, les minyones, els ajudes de cambra, el xofer, les cuineres i els pagesos que tenen arrendades les terres a l’aristòcrata formen part de la majoria de les trames i subtrames dels 52 episodis de la sèrie.
Un dels personatges més destacats pels guionistes és el majordom, el senyor Carson. Dirigeix amb educada ma de ferro els nombrosos criats de la casa i observa una lleialtat inoxidable envers l’amo i la seva família, que li corresponen amb més que amabilitat. Carson, però, pateix. Qualsevol canvi en les normes de funcionament de la casa, del poble del costat, de la societat en general, les innovacions tecnològiques, les noves modes de vestir i de comportament que venen de Londres i d’ultramar l’atabalen. És honrat i estricte. Però la seva inflexibilitat i intransigència el trasbalsen i amoïnen. De fet, li costa adaptar-se als nous temps, fins i tot encara que les innovacions les aportin els propis senyors de la casa, des de la compra d’un assecador de cabell elèctric –“més artefactes diabòlics!”– fins el canvi de tractes amb els pagesos arrendadors o el matrimoni d’un mecànic amb una lady –“on anirem a parar!”. Qualsevol canvi, pensa Carson, desestabilitza l’statu quo inalterable en el qual han viscut en harmonia amos i servents durant segles i segles en aquell verd i boirós racó de la campanya del nord d’Anglaterra.
Veure aquesta ferotge resistència del majordom Carson a qualsevol reforma per mínima que sigui, aquest aferrar-se a la tradició eterna, que el porta fins i tot a contradir en diverses ocasions el seu lord, qui veu més clar que el seu principal criat que el futur reclama renovar-se, em recordava l’actitud que han observat els membres de tantes corts i cúries al llarg de la història. Els desastres que han ocasionat tots aquells més papistes que el Papa, més monàrquics que el rei, que als diferents entorns pròxims al poder defensaven l’ortodòxia i l’immobilisme. I que ho feien sovint no tant per conviccions ideològiques com per interessos personals. Perquè temien que qualsevol alteració de l’ordre establert en el qual havien prosperat gràcies a estimables esforços o fosques conspiracions tingués moltes possibilitats de convertir-se en una amenaça per als seus privilegis.
Està més que comprovat que en els últims dos segles, a Espanya, la cort reial primer i, més endavant, l’alt funcionariat de l’Estat s’han convertit en uns dels obstacles més grans per a la modernització del país i la prosperitat dels seus habitants. Van ser ells, els cortesans i els alts funcionaris, residents –com el seu propi nom indica– a la Villa y Corte, els que van posar més pals a les rodes, per exemple, a la revolució industrial catalana i basca. Des de la guerra del Francès fins a gairebé els nostres dies, van denegar tant com van poder la construcció d’infraestructures necessàries per al transport de les manufactures i les primeres matèries que necessitaven les diferents regions del país. La burgesia catalana vuitcentista es va haver de finançar els primers ferrocarrils, els primers canals de reg, la primera xarxa d’electricitat… Més endavant els primers telèfons, les primeres emissores de ràdio… I també, per seguir la tradició, ja durant el franquisme, les primeres autopistes; amb uns peatges que han estat pagant els ciutadans fins fa quatre dies.
De les faixes de general a les togues
Si en els convulsos segles XIX i XX, l’alt funcionariat més intransigent i reaccionari vestia uniforme militar i faixa de general, al segle XXI, aquest mandarinat endogàmic encara resident majoritàriament a Madrid, que no només frena sinó que en molts casos fa recular la democràcia i les llibertats, porta togues i llueix punyetes al final de les mànigues.
La judicialització de la política i la politització de la justícia són dues cares d’una mateixa moneda corrent a la vida pública espanyola des dels inicis de la transició. Però mai com fins als darrers anys el panorama polític i social ha estat tan condicionat i marcat per sentències, actes, interrogatoris, requisitòries, sumaris, vistes orals, mesures cautelars, diligències, recursos, euroordres i apel·lacions. I, durant la democràcia, mai com en els darrers anys les resolucions judicials rellevants havien tingut un color tan conservador i retrògrad. Tots tenim presents diversos casos d’una llista llarguíssima de sentències que han indignat o avergonyit els ciutadans que no voten Vox o el PP.
Magistrats, jutges, fiscals, advocats de l’Estat, i també registradors de la propietat, notaris, interventors, auditors, inspectors d’Hisenda, comissaris de policia, generals de les Forces Armades i la Guàrdia Civil, ambaixadors, economistes de l’Estat,… conformen un col·lectiu ideològicament heterogeni, però del qual Vox i el PP es volen convertir en portaveus i paladins. Voxejadors i populars, per exemple, es donen cops de colze a les capçaleres de les manifestacions dels sindicats policials contra la derogació de la llei mordassa. Abascal y Casado (l’ordre amb que els he citat no és casual vist qui marca el pas i qui el segueix) confien que tots els majordoms de l’Estat espanyol estaran amb ells a l’hora de frenar qualsevol variació de l’ordre establert, de vegades, natural; d’altres, diví; sempre “constitucional”. Per això, i no cap altra raó, el PP pretén que el Consell General del Poder Judicial sigui elegit només pels jutges, un col·lectiu professional majoritàriament conservador i al qual només poden accedir els joves de famílies amb prou recursos econòmics per tenir al fill dedicat en exclusiva a preparar durant anys unes oposicions dures.
La democràcia espanyola i els seus ciutadans es mereixen uns servidors públics com el senyor Carson, tradicionalista si es vol, però lleial, honrat i humil, que no només vetllin pel benestar dels que són a les plantes nobles sinó també per als que cuiden de la casa, cuinen al subterrani i dormen a les golfes.