El món i les societats contemporànies es troben en un moment d’enorme transcendència. Les nostres societats han observat en les dues últimes dècades, transformacions d’envergadura que, amb certesa, les faria irreconeixibles als ulls d’un ésser humà que va viure el segle XX en tota la seva intensitat. Aquestes transformacions són autèntics desafiaments en el sentit bàsic del terme: o bé s’actua sobre elles de forma intel·ligent o bé el nostre món es convertirà en un lloc cada cop més complicat per a la immensa majoria dels seus habitants.
Assenyalem aquestes transformacions i els seus desafiaments. En primer lloc, observem la mutació de la matriu productiva de les nostres societats; el valor més gran, el benefici més gran i la riquesa més gran prové del coneixement. Vuit de les deu empreses amb més beneficis a escala mundial es dediquen a qüestions vinculades a Internet, tecnologies de la comunicació i serveis associats. En segon lloc, observem també com la riquesa generada es distribueix de forma altament asimètrica, donant lloc a quotes de desigualtat social inèdites en l’era moderna: l’1% de la població mundial acapara prop del 85% de la riquesa planetària. En tercer lloc, observem de forma alarmant com la crisi ecològica posa en perill les formes de vida actuals; s’expressa, cruelment, a través de l’escalfament global, amb conseqüències, entre d’altres, en forma d’incendis forestals, inundacions, pèrdua de la biodiversitat i taxes de contaminació alarmants. En quart lloc, observem també com la postveritat i les fake news s’han convertit en repertoris habituals utilitzats pels que volen fer retrocedir la societat cap als seus moments més foscos: s’aprofiten del patiment de molts per buscar falses solucions en un passat idealitzat i que mai no tornarà. En cinquè lloc observem també, el maltractament que reben milions d’éssers humans quan, fugint de guerres i de pobresa, intenten buscar futurs millors: les fronteres, amb l’animalització de les persones refugiades, avui són un mecanisme d’explotació i humiliació que hauria de avergonyir qualsevol persona. En sisè lloc, observem també com a les nostres societats s’han generat odis cap a formes de vida diverses i plurals que, amb alegries i dificultats, han sorgit en els últims temps; noves formes de racisme, homofòbia i masclisme pretenen posar en perill una societat que vol ser oberta, plural i tolerant. I en setè lloc, last but not least, ens adonem que les nostres formes de govern relativament democratitzades (locals, subnacionals, estatals) són insuficients per a un temps que és global. Tampoc no existeixen (i quan existeixen presenten una tipologia hipertrofiada) institucions postnacionals capaces d’actuar seriosament sobre aspectes derivats dels punts anteriors; dit en altres paraules, no són factibles els acords globals sobre evasió fiscal, sobre dúmping, o sobre escalfament global, en els marcs institucionals estrictament nacionals que avui operen com un trist llegat del segle XX com hem comprovat després d’interminables fracassos en els acords multiestatals.
En aquesta sèrie d’articles que iniciem avui pretenem apropar-nos a totes aquestes problemàtiques de la mà d’analistes que han dedicat una part clau de la seva investigació a alguna de les qüestions assenyalades. Daniel Bell, Manuel Castells, Elinor Ostrom, Thomas Pikkety, Rosi Braidotti, Caroline Emcke, Robert Pollin, Immanuel Wallerstein, Rebecca Solnit o Saskia Sassen, per destacar-ne alguns. Ens serviran d’ajuda per apropar-nos a cadascuna de les transformacions esmentades i disposar així d’una millor panoràmica sobre el que passa a la primera part del segle XXI. Aquests autors en les seves anàlisis ens assenyalen amb urgència meridiana la necessitat d’actuar plantejant alternatives que generin, per exemple, models diferents en la gestió de coneixement, polítiques que aturin l’enorme desigualtat social, que donin lloc a societats on el creixement no sigui «contra» el medi ambient ni contra la majoria social.
Es tractarà, en definitiva, de prendre’ns seriosament la paraula desafiament. També la paraula futur. El que ens passa al món d’avui no es correspon a un designi “diví” o a un futur ja escrit. Les societats humanes s’han enfrontat sempre a desafiaments i els han superat a través de transformacions institucionals importants que han estat impulsades pels moviments socials, la intel·ligència creativa i per actors institucionals decidits, innovadors i valents.
Es tracta avui de tornar a pensar en aquests termes considerant que, efectivament, hi ha alternatives que modifiquen i superen els desafiaments. De posar aquestes alternatives en joc per disputar la batalla de la primera part del segle XXI, batalla que ja s’expressa amb tota la seva força en la dècada actual i que no farà més que incrementar-se en els propers anys. Però cal ser molt conscients que no pot ser només una batalla d’idees. Sabem que les propostes són el carburant però només es podran materialitzar si no es repeteixen seminarialment milions de vegades des de torres d’ivori. La seva condició de possibilitat passa si, i només si, són capaces d’incrustar-se en el moviment real de les coses -és a dir, en una galàxia àmplia que va des de petit a gran i que inclou actors institucionals valents, clars i amb vocació majoritària- que empentin una vegada i una altra en aquesta direcció. Per fer del món i de les societats del segle XXI llocs habitables, llocs on hi hagi igualtat d’oportunitats reals i on el conjunt del planeta, i la immensa majoria dels seus habitants, senti que la vida de tots se situa com a prioritat absoluta. Perquè no només estem cansats de la guerra de tots contra tots, de les guerres entre pobres, de les guerres entre territoris. Perquè a més sabem que això no condueix a res i és un parany que, en la seva impotència, ens fa cada vegada pitjors i menys encertats i sensibles en relació a allò realment important al segle actual.
El que necessitem és un nou pacte social per poder viure junts el segle que ja ha arribat.
A això intentarem ajudar des d’aquesta petita contribució dins la Futura Channel.